با عرض سلام و احترام خدمت همکاران محترم در شورای اسلامی، شهردار و معاونین و سایر همکاران محترم مجموعه شهرداری، اصحاب محترم رسانه و سایر حضار گرامی.

حضور پرشور دانش­آموزان، دانشجویان و شهروندان در مراسم ۱۳ آبان و روز مبارزه با استکبار جهانی را گرامی میدارم. امروز دوشنبه مورخ ۱۴ آبان ماه سال ۹۷ بار دیگر مفتخرم که نطق پیش از دستور خود را با موضوعیت پدافند غیرعامل و مدیریت بحران تقدیم عزیزان نمایم.

مقام معظم رهبری: «پدافند غیرعامل یک اصل خواهد بود برای همیشه، نه برای یک مقطع خاص»

هر ساله شاهد حوادث طبیعی و غیرمترقبه مختلفی از جمله زلزله، سیل، آتش سوزی، رانش زمین و .... در سراسر کشور هستیم که علاوه بر تلفات جانی، خسارات مالی زیادی را نیز به همراه داشته است. هنوز داغ زلزله کرمانشاه و ۵۷۰ نفر از عزیزانی که جان خود را از دست دادند، تازه است و شماری دیگر نیز در پی از دست دادن سرپناه خود آواره شدند که همچنان ساماندهی و بهسازی منازل آنها ادامه دارد. طبق برآوردها زلزله کرمانشاه حدود ۲۶۰۰ میلیارد تومان خسارت برجای گذاشته است.

اجازه دهید کمی نزدیکتر شویم و به شهر شیراز بیاییم. در ابتدای امسال در خیابان کوهستان بلوار جمهوری ریزش کوه اتفاق افتاد که چندین ماه است که ارگانهای مختلف را درگیر خود کرده است. این حادثه هرچند ابعاد گسترده­ای نداشت ولی زوایای پنهان زیادی از وضعیت شهر شیراز در صورت وقوع بحرانهای احتمالی را آشکار ساخت. از سردرگمی ارگانهای مختلف و عدم وجود فرماندهی واحد گرفته تا عدم تصمیم­گیری به موقع و اقدام سریع و فقدان تجهیزات و بودجه مقتضی جهت رفع بحران.

مخاطرات زیادی شهر شیراز را تهدید می کند از جمله واقع شدن چندین گسل فعال و لرزه­خیز در اطراف شیراز و خطر قریب­الوقوع زلزله، عبور رودخانه خشک از محدوده شهری و احتمال وقوع سیل، زمین لغزش احتمالی ناشی از ساخت و سازهای غیر کارشناسی در ارتفاعات، گودبرداری­های غیر اصولی رها شده، رانش زمین ناشی از افت سطح آب زیرزمینی بخاطر خشکسالی و عدم مدیریت منابع آبی، آتش­سوزی و ... که همگان بخوبی از آن آگاهی داریم.

آیا وقت آن نرسیده است که قبل از اینکه اتفاق ناگواری دیگری در شهرمان بیفتد و شاهد پرپر شدن عزیزانمان باشیم، مخاطرات شیراز را شناسایی نموده و اقدامات متناسب پیشگیرانه انجام دهیم؟ و سیستم مدیریت بحران به معنای واقعی و کارامد در بحرانهای احتمالی را ایجاد نماییم؟ آیا وقت آن نرسیده است که پدافند غیرعامل را در مدیریت شهری جدی بگیریم؟

آمادگی در برابر بحران از ضروریات جامعه امروزی است و این مهم در قالب شعار تحقق نخواهد یافت. آنان که خود را همواره در برابر بحران آماده نمودند با کمترین هزینه و سرافراز در برابر مشکلات فائق آمدند و در مقابل، آنان که آماده نبودند با هزینه­های مضاعف و تلفات بیشتر، سطح بالایی از نارضایتی را فراهم ساختند.

يكي از موارد مهم توسعه شهري، رعايت مسائل ايمني در شهرها است و با وجود بلاياي طبيعي و حوادثی نظير سيل، زلزله، طوفان، آتش‌سوزي و غيره، اين مهم بايد به عنوان يك اصل در توسعه شهري مد نظر قرار گيرد كه در غير اينصورت هر گونه ساخت و ساز و توسعه‌اي در امان نخواهد بود و ضمن ضرر جاني و مالي وارده به شهروندان، براي رشد و توسعه اقتصادي بسيار زيان­بخش و مانعي در راه دستيابي به توسعه پايدار خواهد بود. بنابراين همگام با توسعه شهر لازم است موضوعات خاص محيطي و محلي به عنوان عامل مهم مورد شناسائي قرار گرفته و با برنامه­ريزي و تعيين يك چهارچوب مناسب قانوني و مالي، اين مسائل در راس قرار گيرد و به گونه اي عمل گردد كه بتوان آنرا بعنوان اقدامات مفيد و عامل توسعه پايدار شهري برشمرد.

هفته منتهی به امروز، هفته پدافند غیرعامل نامگذاری شده است. همانطور که می­دانید پدافند غیرعامل به مجموعه اقدامات غیرمسلحانه­ای اطلاق می­شود که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب­پذیری (نیروی انسانی، ساختمان­ها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و ...)، تداوم فعالیت­های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها می­شود. بنابراین در تراز کلان، «قبل»، «هنگام» و «پس» از رویدادها بایستی از لحاظ زیرساختی و راهبردی ارتباط و هماهنگی سیستمی دستگاهها در کل واحد شهری مورد توجه قرار گیرد. در این راستا بایستی موارد ذیل به عنوان پیش­نیازها و پارامترهای اساسی در پدافند غیرعامل مدنظر قرار گیرد.

الف-زیرساختهای نرم­افزاری و سامانه داده­­­ای:

۱-سامانه جامع و برخط داده­های موردنیاز: اعم از اطلاعات تراکم جمعیتی، زمین­ساختی، اطلاعات ساختمانها و نوع فعالیت و کاربری­ها، شبکه حمل و نقلی، پایگاه­های اورژانسی و ...که با توجه به وجود این اطلاعات بصورت پراکنده در ارگانهای مختلف و عدم امکان دسترسی واحد به این اطلاعات در مواقع اضطراری، ایجاد چنین سامانه الزامی بنظر می­رسد.

۲-نقشه­ پهنه­بندی و ریزپهنه­پذیری بحران و خطرپذیری برخط با شاخص پرخطر، میان­خطر و کم خطر در مقیاس شهری-منطقه­ای تا محلی و ...

۳-تهیه نقشه برخط پدافند غیرعامل با تمامی مشخصات لازم مندرج در آیین­نامه­ها و شیوه­نامه­ها.

۴-سامانه پایش هر روزه ترافیک شهری، انتظامی-امنیتی و راهنمایی و رانندگی در چارچوب دوربین­ها و چراغها، میدانی و ...به گونه­ای که در هنگام بروز حادثه، امکان ارتباط و دسترسی مستقیم فرماندهی عملیات به این سامانه فراهم آید.

ب-زیرساختهای سخت­افزاری شامل تجهیزات، پایگاهها و نیروی انسانی از جمله دسترسی به تجهیزات مدرن کافی و نیروی انسانی کارآزموده.

ج-شبکه مدیریت و فرماندهی

د-ارتباط درون و برون­سازمانی: هر چند در حال حاضر بنظر می رسد امکان تحقق مدیریت واحد شهری میسر نباشد اما بایستی در زمان بحران و خطر و اقدامات پیشگیرانه، تمامی ارگانهای مرتبط با حوزه شهری بصورت هماهنگ و یکپارچه عمل نمایند که این مهم اتفاق نمی­افتد مگر اینگه بسترهای قانونی آن و شرح وظایف مشخص هر یک از ارگانها تحت مدیریت و فرماندهی واحد مدیریت بحران شهری پیش­بینی شده باشد.

ه-توسعه کالبدی شهر با توجه به جایگاه شبکه معابر، فضاهای باز و سبز: با عنایت به اهمیت مؤلفه­های مدیریت شهری و اثرات آن در کاهش صدمات و خسارات تجهیزات، تاسیسات و نیروی انسانی، بایستی این مولفه ها؛ از قبیل ساختار شهر، ساختار منطقه، فرم و بافت شهر، کاربری اراضی شهری متناسب با پدافند غیرعامل باشد. برای رسیدن به این مقصود عوامل زیر باید در دستور کار برنامه­ریزان و مدیران شهری قرار گیرد:

تجدیدنظر در برنامه­های توسعه شهری با دید اصلاح شبکه معابر و توسعه فضای باز
جلوگیری از ساخت و ساز در فضاهای باز باقیمانده در سطح شهر و جلب رضایت مالکان
جلوگیری از تغییر کاربری فضاهای بزرگ کارگاهی، باغات و کشاورزی به مسکونی در سطح شهر و اختصاص آنها به فضاهای چند منظوره در شرایط بحران.
تجدیدنظر در ضوابط و مقررات تفکیکی محله­های بزرگ و اختصاص فضای باز در آنها
تهیه و توسعه برنامه­های آموزشی خدمات بیمه به شهروندان
تهیه برنامه­های هشدار خطر و اقدامات هدایتی بعد از بحران (در زلزله استان های تهران و مرکزی و البرز سال جاری ۹۶ به علت نداشتن برنامه­های هدایتی دستگاه­های ذیربط برای مردم، هنگام فرار و ترک خانه­ها در شهر بحرانی دیگر پدید آمد که عوارض زیست محیطی و روانی آن تا مدتها ادامه داشت.)
اما با نگاهی به حوادث اخیر عمومأ به دنبال وقوع هر حادثه، تجمع و ازدحام مردم در شبکه های معابر افزایش می یابد و این سردرگمی­ها منجر به تشدید بحران می­شود. همه می­دانیم که شبکه معابر شهرها در شرایط عادی دارای مشکلات متعدد می باشد، شکی نیست که پس از وقوع حادثه بحرانی­تر خواهد شد. لذا بررسی عملکرد مسیرها و ترابری برون­شهری و درون­شهری در شرایط بحران می­تواند نقشی تعیین­کننده را در تسریع عملیات و خدمت­رسانی به موقع ایفا نماید. آگاهی ستاد مدیریت بحران از دو مشخصه مکانی و زمانی هر سانحه به عنوان یکی از پیش­نیازهای اصلی در عملیات امدادی ­محسوب می­گردد و اگر شبکه­های دسترسی نتوانند قابلیت عملکرد خود را پس از سانحه حفظ نمایند عملیات امداد و نجات به جهت عدم کارایی مناسب مسیرها و معابر با وقفه زمانی روبرو خواهد شد؛ این در حالی است که دسترسی به مکانهای آسیب دیده در نخستین لحظات پس از وقوع سانحه نقش مهمی در کاهش آمار قربانیان حادثه و مهار اثرات احتمالی سوانح خواهد داشت.

یکی از معضلاتی که اکثر کلانشهرها با آن مواجه هستند بافت­های قدیمی و فرسوده شهری هستند که علیرغم ایجاد یک فرصت برای شهرها؛ با وجود کوچه­های باریک و منازل قدیمی با بافت متراکم و شرایط نامناسب سازه­ای، عملأ تهدید بزرگی نیز برای شهرها محسوب می­گردد که در صورت بروز حادثه­ای در این نقاط شهری، عواقب فاجعه­باری در پی خواهد داشت. که بایستی بحث نوسازی و بهسازی بافت­های فرسوده بطور جدی در دستور کار ارگانهای مرتبط قرار گیرد.

موضوع پدافند غیرعامل تمامی اقدامات پیشگیرانه در ابعاد مختلف مدیریت شهری از جمله شهرسازی، عمرانی، حمل و نقلی و فرهنگی و ... را در بر می­گیرد بطوریکه مجموعه شهری آمادگی مواجهه با بحرانها را داشته باشد و در زمان وقوع بحرانهای احتمالی علاوه بر اینکه حداقل خسارات مالی و جانی را متحمل شود، امکان استفاده بهینه از ظرفیت­های شهری در جهت مدیریت بحران فراهم آید. لذا تمامی ارگانهای دخیل در مدیریت شهری بایستی بر اساس قوانین و مقررات، ضمن آگاهی از پدافند غیرعامل در حوزه کاری خود همکاری لازم را با مجموعه مدیریت پدافند غیرعامل داشته باشند.

اما شهرداری به عنوان یکی از مهم­ترین ارکان مدیریت شهری بایستی نقش پررنگی در این موضوع داشته باشد. توجه ویژه به مسائل شهرسازی و توسعه شهری بر مبنای طرح تفصیلی، شناسایی و ارزیابی مخاطرات احتمالی شهر شیراز و تهیه طرح تفصیلی ویژه ارتفاعات و محدوده­های مورد مخاطره شهر شیراز، مقاوم­سازی ساختمانها در برابر زلزله و ارتقای کیفیت ساخت و ساز شهری، سیال­سازی شبکه حمل و نقل شهری، نوسازی بافتهای فرسوده و ... از جمله موضوعاتی هستند که شهرداری بایستی با همکاری و هماهنگی سایر ارگانها در راستای اجرای پدافند غیرعامل اقدام نماید.

از شهردار محترم شیراز تقاضا دارم تا اداره مدیریت بحران شهرداری را از نظر نیروی انسانی و از نظر تجهیزات و منابع مالی تقویت نماید تا امکان حضور فعال و مؤثر این مدیریت در زمانهای وقوع حوادث شهری فراهم آید. همچنین با توجه به تفاوت حوزه کاری مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و نظر به اهمیت موضوع پدافند غیرعامل، پیشنهاد می­گردد اداره مستقلی تحت این عنوان در مجموعه شهرداری تشکیل شود.

وَالسّلامُ علیکُم وَ رَحمَهُ الله وَ بَرَکاتُه